کار درمانی
کار درمانی عبارت است از استفاده درمانی از کارها و فعالیتهای روزمره زندگی برای افراد و گروه‌ها با هدف تسهیل مشارکت آنها در نقش‌های زندگی و موقعیت‌های منزل، مدرسه، محیط کار، اجتماع. طبق تعریف انجمن کاردرمانی آمریکا در سال ۱۹۸۱؛ کار درمانی علم استفاده از فعالیتهای هدفمند در افراد مبتلا به:
* بیماریها یا ضایعات جسمی
* اختلال در عملکردهای روانی-اجتماعی
* ناتوانی‌های رشدی
* اختلالات یادگیری و سالمندان به منظور: پیشگیری از ناتوانی٬ حفظ حداکثر استقلال و کسب سلامتی است.
کار درمانگران در حوزه مهارت های اجتماعی، مهارت های شناختی، رفتاردرمانی، توانبخشی جسمی حرکتی، پردازش حسی و بازی درمانی آموزش می بینند در نتیجه بخاطر رویکرد کلی نگری که دارند یک بخش مهم و اولیه در درمان و بهبود کودکان دارای اختلال اوتیسم هستند. وظایف تعریف شده کار درمانگر در مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز عبارت اند از:
* غربالگری: ارجاع موارد مشکوک برای ارزیابی دقیق تر مطابق با پروتکل تشخیصی
* کمک در فرایند تشخیص افتراقی در جریان ویزیت های تیمی
* همکاری در ارزیابی جامع نقاط قوت و ضعف کودک٬ خانواده و شبکه اجتماعی
* مشارکت در طراحی برنامه درمانی کوتاه مدت و اجرای بخش های مرتبط با کاردرمانی
* مشارکت در طراحی پیشنهادات برای برنامه درمانی میان مدت
* ارتباط فعال با درمانگران خارج از مرکز برای تبادل نظر درباره فرآیند اجرای درمان های خارج از مرکز
* مشارکت در ارزیابی های دوره ای تیمی و ارائه بازخورد به سایر همکاران در مورد سیر درمان و مشکلات موجود
* برقراری ارتباط با مراجع حمایتی در جهت کسب حمایت های اجتماعی لازم برای کودکان
* مشارکت در برنامه های آموزشی برای والدین
* شرکت در برنامه های آموزشی مختلف به منظور به روز سازی دانش و مهارت خود
* مشارکت در اجرای برنامه های آموزشی برای گروه های هدف (از جمله پرسنل مرکز)
* کمک در طراحی و اجرای برنامه های تحقیقاتی مرکز
* انجام برنامه های درمانی مطابق با وظایف محوله
کمک در درمان مشکلات پردازش حسی: حدود ۶۰-۷۰ درصد از کودکان دارای اوتیسم، مشکلات پردازش حسی دارند. آنها ممکن است صداهای محیط را بیش از حد نرمال درک کنند و یا صداهایی که باید به آن توجه کنند را نادیده بگیرند. ممکن از در آغوش کشیده شدن متنفر باشند و اذیت شوند و یا اقدام به خودآزاری کنند. ممکن است بسیار منفعل و ساکن باشند و از حرکت اجتناب کنند و یا بشدت پر جنب و جوش بوده و کلیشه هایی نظیر دور خود چرخیدن داشته باشند. کار درمانگران در ارزیابی و درمان این مشکلات نقش بارزی ایفا میکنند. ممکن است یک درمانگر علاوه بر جلسات درمانی، رژیم حسی ویژه ای را برای کودک در نظر گرفته و جهت اجرای آن در خانه و مدرسه اقدام به آموزش والدین و مربیان کند.
بهبود مهارت های اجتماعی: یکی از نقایص بارز در کودکان دارای اوتیسم، مشکل در برقراری مهارت های اجتماعی است. وظیفه کار درمانگران در بهبود این مورد آموزش مهارت های روزمره زندگی پایه (BADL) نظیر غذا خوردن، توالت رفتن، پوشیدن و در آوردن لباس، شانه کردن موها) و آموزش مهارت های روزمره زندگی(IADL) نظیر آموزش تعاملات بین فردی، استفاده از امکانات عمومی نظیر اتوبوس، تلفن و ...، آموزش مهارت های جرأت ورزی و ...) می باشد.
توانبخشی شناختی :از دیگر مشکلات کودکان دارای اختلال اوتیسم مشکل در توجه، تمرکز، توانایی درک احساسات، اهداف و نقطه نظرات دیگران، عملکردهای اجرایی سطوح بالا نظیر قضاوت، محاسبات، برنامه ریزی و یادگیری علوم پایه متناسب با سن کودک می باشد. کار درمانی ذهنی نقش بسزایی در بهبود این اختلالات دارد.
بازی درمانی: معمولاً کودکان دارای اختلال اوتیسم از لحاظ رشد بازی کمتر از سن تقویمی خود هستند. آنها معمولا یا علاقه ای به استفاده از اسباب بازیها ندارند و یا اگر علاقمند باشند از اسباب بازیها متناسب با هدف کارکردی آنها استفاده نمی کنند. مثلا کودکی فقط به ماشین علاقه دارد و صرفاً با انگشتانش چرخ ماشین را می چرخاند. بازیهای گروهی در این کودکان به ندرت به چشم می خورد و بازی های نمادین یا وجود ندارد و یا با تاخیر بسیار زیادی شروع می شود. از آنجایی که بازی تاثیر بسزایی در رشد شناختی، هیجانی، اجتماعی، درکی و حرکت کودک دارد، کار درمانگران بازیهای متناسب با سن و شرایط کودک را تسهیل می کنند.
رفتار درمانی: از آنجایی که ارتباط با کودک مستلزم آگاهی به علم رفتاردرمانی است، کار درمانگران در طول دوره کارشناسی آموزش های لازم را در این رابطه می بینند و در صورت بروز مشکلات رفتاری در طی جلسه ی درمانی هم تکنیک های صحیح را بکار می برند و هم آموزش های لازم را به والدین می دهند.
کار درمانی جسمی حرکتی : از جمله مشکلات جسمی حرکتی شایع در بین کودکان دارای اختلال اوتیسم، مشکل هماهنگی حرکتی، تعادل و مهارت های حرکتی ظریف است که کار درمانگران با توجه به آموزش های تخصصی که داشته اند می تواند نقش بسزایی در درمان و بهبود این مشکلات داشته باشند.
معرفی دیگری از خدمات کاردرمانی در اختلالات طیف اوتیسم
کاردرمانی یکی از تخصص‌های مراقبت سلامت می‌باشد و هدف اصلی آن کمک به افراد در جهت کسب استقلال درانجام کارهای روزمره مهم و معنادارشان است. کار در اصطلاح بالینی شامل تمام فعالیت‌هایی است که تمام وقت و انرژی افراد را به خود اختصاص می‌دهد، برای فرد هدفمند، باارزش و معنادار است و به هویت افراد معنا می‌بخشد.
کار شامل ۸ حیطه کلی است:
۱) فعالیتهای روزمره زندگی
۲) فعالیتهای کارساز روزمره زندگی
۳) خواب و استراحت
۴) تحصیل
۵) شغل
۶) بازی
۷) تفریح
۸) مشارکت اجتماعی
کاردرمانگران برای بهبود عملکرد کاری و افزایش میزان مشارکت، استقلال، کفایت و ایمنی در انجام تمام فعالیتهای این ۸ حیطه کاری از رویکردهای مختلفی استفاده میکنند.
با توجه به شرایط منحصر به فرد هر کودک، مجموعه‌ای از این رویکردها در مداخلات بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه اشاره ای به هرکدام از این رویکردها و مدل‌ها خواهد شد:
رویکردها و مدل‌های عمومی مورد استفاده در کاردرمانی کودکان: (با توجه به اینکه اکثر کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم علاوه بر علایم اصلی اوتیسم، همبودی‌های دیگری نیز از خود نشان می‌دهند، تمام رویکردهای مورد استفاده کاردرمانی در این قسمت آورده شده است.)
- مدل شخص-محیط-کار( PEO)
- چارچوب مرجع کاردرمانی (OTPF) و طبقه بندی بین المللی عملکرد، ناتوانی و سلامت(ICF)
- رویکرد پایین-بالا
- رویکرد بالا-پایین
- رویکردهای مبتنی بر توانایی
- تئوری‌های کارکرد شناختی و یادگیری
- رویکردهای بیومکانیکال
- رویکردهای درمان عصبی رشدی
- مدل‌های یادگیری حرکتی
- مدل‌های مداخلاتی بازی اجتماعی
- تئوری‌های اجتماعی شناختی
- رویکردهای شناختی
- مدل تطابق
- رویکردهای وابسته به همسالان
- رویکردهای آموزش مهارت‌های اجتماعی
- تئوری سیستم‌های دینامیک
- رویکردهای تطبیق تکلیف و محیط
- مدل های مربیگری و مشاوره
- رویکرد یکپارچگی حسی کاردرمانی آیرز و استراتژی‌های تعدیل حسی
- تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی( با تاکید بر DTT و PBS)
- مداخلات شناختی-رفتاری
- رویکرد جهت گیری شناختی بر عملکرد شغلی روزانه (CO-OP)
- مدل مبتنی بر رشد، تفاوت‌های فردی و رابطه و فلورتایم
- آموزش تقلید متقابل
- مداخلات ایجاد روابط
- مدل درمان و آموزش کودکان مبتلا به اوتیسم و سایر کودکان دارای ناتوانی ارتباطی
- مدل شروع زودهنگام دنور
- متد میلر
- برنامه سان رایز
- مدل ارتباط اجتماعی، تعدیل هیجانی و حمایت متقابل
- آموزش پاسخ محوری
- درمان با کمک حیوانات
ارزیابی‌ها و مداخلات مورد استفاده در کاردرمانی
کاردرمانگران در ارزیابی کودکان اختلال طیف اوتیسم به صورت کلی بر بررسی عملکرد کاری، نیمرخ کاری و همچنین شناسایی دلیل مشکلات عملکردی شناسایی شده تاکید میکنند. ارزیابی‌های جزئی‌تر عموما در حیطه‌های مربوط به مشارکت اجتماعی، مراقبت از خود، عملکرد تحصیلی، بازی، مهارت‌های حرکتی، تکنولوژی کمکی، مقابله با مشکلات رفتاری نیز انجام می‌گیرد. این اطلاعات را می‌توان از طریق مصاحبه با والدین یا مراقب و مشاهده بدست آورد. درمانگر در حین مشاهده، برای موفقیت در درک عملکرد کاری کودک باید از استراتژی‌های اختصاصی استفاده کند تا بتواند معنای رفتارهای غیرعادی کودک را درک کند. ابزارهای مختلفی برای ارزیابی، غریالگری و تشخیص مختص کودکان اختلال طیف اوتیسم ساخته شده است. با توجه به اینکه این ابزارها برای تشخیص علایم و اختلالات ساخته شده‌اند، باید برای تعیین توانایی‌ها و نقاط قوت کودک نیز زمان لازم و کافی اختصاص داده شود.
مداخلات برای حیطه های مختلف کاری:
فعالیتهای روزمره زندگی و فعالیت های کارساز روزمره زندگی : کودکان اختلال طیف اوتیسم می‌توانند از استراتژی‌های رفتاری، شناختی، حرکتی و حسی برای بهبود تواناییشان در انجام مستقل فعالیتهای روزمره زندگی و فعالیتهای کارساز روزمره زندگی بهره ببرند. به علاوه خانواده‌ها با استفاده از مشاوره کاردرمانگران، با استفاده از ساختار و روتین‌های خاص به کودکانشان در انجام موفقیت آمیز این فعالیت‌ها کمک میکنند.
تمام این مشکلات راهنمایی‌های خاصی را به والدین و در صورت امکان به طور مستقیم به دندانپزشک ارائه می‌کند.
تحصیل: اختلال طیف اوتیسم اغلب تاثیر ناخوشایندی بر عملکرد تحصیلی کودک دارد، گرچه این کودکان به محیط‌های آموزشی که توسط کادرمانگران مطابق با نیازهای فردی کودکان تطابق داده شده باشد، پاسخ خوبی نشان می‌دهند. تطابقات ممکن است به شکل تغییرات آموزشی، حمایت دیداری، حمایت‌های تکنولوژیکی، حمایت‌های رفتاری، حمایت‌ها و داستان‌های اجتماعی، تطابقات و استراتژی‌های حسی یا حمایت‌های انگیزشی باشد. گرچه معلمان مسئول محتوای آموزشی هستند، کاردرمانگران با استفاده از آنالیز فعالیت اطلاعات ارزشمندی را درباره تطابقات مورد نیاز برای کمک به معلم و حمایت دانش آموز بدست می‌آورند.
بازی: بازی و تقلید حیطه‌های اصلی دچار اختلال در اختلال طیف اوتیسم به شمار می‌روند. روشهای مداخلاتی زیادی مثل floortime(DIR) ، یکپارچگی حسی برای تسهیل بازی توسط کاردرمانگران بکار گرفته می‌شود. همچنین مدل سازی ویدئویی تاثیر مثبتی بر افزایش بازی و برهمکنش با دیگران، شروع بازی، بازی تظاهری متقابل و استقلال در بازی با اسباب بازیها دارد. براساس نتایج بسیاری از مطالعات انجام شده به روش تک نمونه‌ای، مداخله به واسطه همتایان، آموزش تقلید متقابل و به خصوص مدل گروه‌های بازی یکپارچه تاثیر چشم گیری بر مهارت‌های بازی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دارد. کاردرمانگران در درمان اختلالات بازی از مدالیته‌ها و استراتژی‌های مختلفی مختلفی استفاده میکنند. این کودکان نسبت به روشهای تقلیدی بهترین پاسخ را نشان می‌دهند.
خواب: کاردرمانگران از ترکیب استراتژی‌های رفتاری و حسی برای حل مشکلات خواب کودکان اختلال طیف اوتیسم که روتین‌های خواب نامنظم دارند استفاده میکنند.
ایمنی: کاردرمانگران با استفاده از روشهای حل مساله، آنالیز فعالیت و با استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا، به خانواده‌ها کمک میکنند از عهده مشکلاتی مثل فرار کودک از خانه و سایر مسایل مرتبط با ایمنی کودک بربیایند.
تطابق و خودکارآمدی: یکی از نقش‌های مهم کاردرمانگرانی که با کودکان اختلال طیف اوتیسم و خانواده‌هایشان کار میکنند، کمک به خانواده برای تطابق با اختلال طیف اوتیسم است. از رایجترین مدل‌های تطابقی مورد استفاده در طی ۲۰ سال اخیر مدل تراکنشی است.