نقش گروه‌درمانی در اختلال طیف اوتیسم و اصول آن
کودکان طیف اوتیسم بیشتر آموزش‌های مربوط به مهارت‌های ارتباطی اجتماعی خود را در محیط های کلینیکی و به‌صورت انفرادی دریافت می‌کنند. این کودکان توانایی‌های زیادی برای آموزش مهارت‌های جدید ارتباطی اجتماعی دارند ولی قادر به تعمیم آن‌ها به محیط مدرسه نمی‌باشند و در اکثر اوقات پس از ورود به مدرسه دچار بحران‌های فراوانی می‌شوند. لذا فراهم آوردن محیطی نزدیک به مدرسه که آموزش‌هایی را در قالب گروهی ارائه دهد بسیار حائز اهمیت هست. در سال 2021 مقاله‌ای مروری به چاپ رسیده است که بررسی به اهمیت تأثیر مثبت تشکیل گروه‌های مبتنی بر مدرسه برای آموزش مهارت‌های اجتماعی دانش آموزان طیف اوتیسم پرداخته است. این مطالعه مروری شامل 18 مطالعه تحقیقاتی بود و از همسالان در حال رشد نیز به درجات مختلف شرکت داده‌شده بودند و همه مطالعات بهبود در رفتارهای اجتماعی هدفمند دانش آموزان مبتلابه طیف اوتیسم را گزارش دادند.
گروه‌درمانی مدلی هست که منتهی به درمان فردی نمی‌شود و مستلزم توجه به چندین مسئله متفاوت است. این مدل بیشتر در محیط‌های رسمی مانند مدرسه و کلینیک‌های دولتی در حال گسترش هست. ازاین‌رو داشتن اطلاعات کافی در این زمینه برای درمانگران و والدین حائز اهمیت هست.
انواع هدف در گروه‌درمانی: دریک مدل گروه، هدف آموزش مهارت‌های ارتباطی جدید در سطوح مقدماتی می‌باشد و مدل دیگر هدف، ارائه و گسترش مهارت‌هایی است که قبلاً در جلسات فردی ایجادشده است و باهدف اجتماعی کردن، خودیاری و مشاوره اجرا می‌شوند.
مراحل اجرا و آغاز گروه‌درمانی: مراحل اجرا و آغاز گروه‌درمانی نیز متفاوت است. برخی از درمانگران از همان ابتدا فرایند درمان، از گروه‌درمانی استفاده می‌کنند و برخی دیگر در مراحل پایانی به دلیل تسهیل انتقال یا تعمیم استفاده می‌کنند؛ و دربسیاری از موارد ترکیبی از درمان‌های فردی و گروهی در تمام مراحل درمان توصیه می‌شود.
اندازه گروه: اندازه گروه بسته به هدف، محیط و سن مراجعین متفاوت است و معمولاً گروه‌هایی که هدف اصلی آن‌ها ارائه مهارت‌های جدید هستند کوچک‌تر از گروه‌هایی هستند که معمولاً برای تعمیم مهارت استفاده می‌شوند. اصول گروه‌های تشکیل‌شده در مراکز دولتی به دلیل در دسترس بودن امکانات بزرگ‌تر از مراکز و کلینیک‌های خصوصی هستند.
در حالت کلی بر اساس مطالعات اندازه گروه‌های توصیه‌شده برای کودکان تا 6 عضو و برای بزرگ‌سالان تا 12 عضو می‌باشد.
گروه‌های کمتر از 5 عضو نامطلوب است زیرا: 1. ویژگی‌های شخصیتی اعضا گروه برجسته‌تر می‌شوند. 2. عدم حضور یک عضو می‌تواند بر اجرا عملکرد گروه تأثیر منفی داشته باشد. 3. گروه‌های کوچک‌تر بیشتر مستعد ابتلا به سلطه توسط یک عضو واحد هستند.
ویژگی‌های اولیه‌ای مراجع برای تشکیل یک گروه: 1. سن 2. جنس 3. نوع اختلال 3. شدت اختلال
عوامل دیگری مانند هوش، وضعیت اجتماعی_اقتصادی، سطح تحصیلات و نوع شخصیت نیز حائز اهمیت می‌باشد. در حالت کلی 2 عامل سن و نوع اختلال مراجع، تعیین‌کننده اصلی عضویت در یک گروه می‌باشند.
نحوه سازمان‌دهی: درمانگران همچنین می‌توانند تصمیم بگیرند که یک گروه به‌صورت بسته یا باز سازمان‌دهی شود. گروه‌های بسته، گروه‌هایی هستند که برای دوره‌های زمانی از پیش تعیین‌شده فعالیت می‌کنند و عضویت یکسانی را حفظ می‌کنند و در مقابل گروه باز دارای عضویت‌های گردان و افراد جدید را می‌پذیرند. یک قانون کلی که برای گروه‌های کودکان باید در نظر گرفت این است که سن یا سطح رشد اعضا باید در فاصله 2 یا 3 سال از یکدیگر باشند. زیرا توانایی‌های شناختی و بلوغ اجتماعی می‌توانند به‌طور قابل‌توجهی بر تعامل گروهی تأثیر بگذارد.
نقش درمانگر: درمانگر به‌عنوان رهبر گروه عمل می‌کند و سبک رهبری می‌تواند دستوری یا غیرمستقیم باشد. سبک دستوری بیشتر برای گروه‌هایی که در سطح اولیه درمان هستند و اعضا خردسال می‌باشند استفاده می‌شود. در مدل غیردستوری که بیشتر برای آموزش رفتارهای ارتباطی جدید استفاده می‌شود درمانگر دستور کار را تعیین می‌کند. مواد و فعالیت هارا انتخاب می‌کند و دستورالعمل خاصی را ارائه می‌دهد و بازخورد اصلاحی می‌دهد. در این حالت اعضا گروه مسئولیت جلسه را بر عهده‌دارند و درمانگر به‌عنوان تسهیل‌کننده به‌جای هدایت، نظارت گروه را بر عهده دارد. مسئولیت ایجاد و حفظ انسجام گروه، میانجی‌گری در تعارضات بین اعضا و اطمینان از اینکه هریک از اعضا گروه به‌اندازه کافی به سمت اهداف درمانی تعیین‌شده حرکت می‌کنند بر عهده درمانگر هست.
روش‌های حفظ فعال گروه: 1. مشارکت همه اعضا در کل جلسه به این صورت که درمانگر یک محرک را ارائه می‌دهد و قبل از انتخاب یک عضو، مکث می‌کند، این راهبرد احتمال توجه و آمادگی اعضا را بالا می‌برد و به‌اصطلاح پاسخ به هر محرک در انتظار فراخوانده شدن نامیده می‌شود. 2. در استراتژی دیگر اعضا به‌نوبت باید رفتار هدف را برای اعضا دیگر مدل‌سازی کنند و درنهایت موجب می‌شود که اعضا به گوش دادن، تماشا و ارزیابی عملکرد ملزم شوند.
روش‌های تسهیل تعامل گروهی:
1. رفتارها و نظرات مراجع را که با اهداف درمان سازگار هستند را تقویت کنید.
2. رفتارها یا تکنیک‌هایی را که اعضای گروه سعی در ایجاد آن دارند را مدل کنید.
3. توجه و زمان گروهی را روی اعضایی متمرکز کنید که در حال پیشرفت به سمت اهداف تعیین‌شده هستند.
4. سؤالات باز بپرسید که به پاسخ‌های بیشتر از یک یا دوکلمه‌ای نیاز دارد.
5. یکی از اعضای گروه را ترغیب کنید تا قبل از شروع درمان روی یک هدف درمانی خاص تمرکز کرده و شروع به صحبت کند.
6. نظرات یا موضوعات را بازسازی کنید تا برای همه اعضای گروه جذاب باشد.
7. از رفتارهای تک‌تک اعضا برای ایجاد تعمیم‌هایی که قابل اجرا هستند استفاده کنید.
منابع:
- Froma P. Roth, Ph.D. Colleen K. Worthington, M.S. University of Maryland College Park Department of Hearing and Speech Sciences (4th Edition)Treatment Resource Manual
- A systematic review of school-based social skills interventions and observed social outcomes for students with autism spectrum disorder in inclusive settings
تهیه و تنظیم: زینب سیفی
کاردرمانگر (کارشناس کاردرمانی)