بازیهایی برای کودکان طیف اوتیسم
بینگو
در این بازی، تعدادی عدد تصادفی انتخاب میشوند و بازیکنان باید آن اعداد را در جدول های موجود پخش کنند و کسانی که بیشترین شباهت را با جدول موردنظر ایجاد کرده باشند، برنده خواهند شد. با این حال در نسخه ای که ما طراحی کرده ایم، به جای اعداد و تطبیقشان از اَشکال و مطابقت آنها استفاده می کنیم.
اهداف:
-افزایش مهارتهای حرکتی ظریف
-حفظ تمرکز
-هماهنگی چشم با دست
-تحریک سیستم دیداری
-آگاهی از وجود و حضور دیگران
اجرا:
کارتهای بینگو را به شکل مستطیل و به اندازه 15×25 سانتیمتر از مقوا ببرید و بر روی آن چهار یا پنج شکل مانند دایره، مثلث، مربع، ستاره و قلب بچسبانید. اشکال را یکسان رنگ کرده و بر روی کارتها با ترتیبی متفاوت قراردهید. تعدادی شکل اضافی برای استفاده به عنوان مدل تهیه کنید.
دستورالعمل:
به هر کدام از کودکان یک کارت بدهید و از آنها بخواهید که دور میز بنشینند. یکی از مربیان کارت را بالا گرفته و با اشاره به اشکال و ذکر نام آنها بازی را تشریح میکند و بازیکنان را تشویق به پیداکردن اَشکال مشابه بر روی کارتهای خود مینماید. شرکتکننده ها میبایست هرگاه شکل موردنظر پیدا شد بر روی آن علامت بگذارند. بازی را تا آن جا ادامهدهید که تمامی کودکان اَشکال موجود بر روی کارتهای خود را علامت گذاری کنند. موفقیت هر کودک در پیداکردن شکلها را با تشویق همراه کنید.
شرکتکنندهها در انتهای بازی و زمانی که همه ی اشکال پیدا شده و با علامت مشخص گردیدند یکصدا میگویند: بینگو!
شیارهای رنگی
روشهای مختلفی برای آموزش رنگ ها وجود دارد. در این شیوه کودک به چالاکی و برقراری رابطه اجتماعی نیز تشویقمیشود.
اهداف:
-نوبت گیری
-تمرکز
-هماهنگی چشم با دست
-انطباق
اجرا:
چهار عدد شیار بر روی درب پلاستیکی یک قوطی ایجاد کنید. بالای هر کدام از شیارها تکه های کاغذ با رنگ متفاوت از دیگری بچسبانید. برگه های کاغذ کاردستی را به تناسب رنگ های روی درب و با اندازهای مناسب برای عبور از شکاف های ایجاد شده برش دهید.
دستورالعمل:
به کودکان نشاندهید که چگونه کاغذهای رنگی را از شیار همرنگ داخل قوطی بیندازند. وقتی که بچه ها نسبتا بر بازی مسلط شدند به آنها اجازه دهید تا با حفظ نوبت با یکدیگر بازی کنند.
آبپاشی با قطره چکان:
این بازی سه جزء اصلی دارد:
- مهارتهای حرکتی ظریف را برای کار با قطرهچکان میطلبد.
- به مهارتهای ذهنی برای درک چگونگی پر و خالی کردن قطره چکان نیازدارد.
- حس شوخطبعی فرد را در آب پاشیدن به دیگری بر می انگیزد.
اهداف:
-شیطنت و شوخی
-آگاهی از وجود و حضور دیگران
-کنترل مهارتهای حرکتی ظریف
-درک فرایند دو مرحلهای
-تحریک حس لامسه
اجرا:
به هر کودک یک قطرهچکان و ظرف آب بدهید یا ظرف آب را در وسط بچهها و به نحوی قابل دسترس قراردهید.
دستورالعمل:
به کودکان شیوه پرکردن قطرهچکان را در چهار مرحله آموزش دهید:
ابتدا حباب لاستیکی بالای قطرهچکان توسط دو انگشت کاملا فشرده شود؛
سپس سر دیگر آن درون آب قرار داده شود؛
در مرحله بعد فشار انگشتان را از روی حباب لاستیکی برداشته و شاهد بالا رفتن آب درون لوله باشید؛
در پایان قطره چکان را از آب بیرون آورده، سر آن را مجددا فشار داده و آب داخل آن را به بیرون (بر روی یکدیگر) بپاشید.
فوت کردن پر
تماشای پرواز پرها میتواند جدا جالب باشد. مخصوصا که با کوچکترین جریان هوایی به حرکت درمیآیند.
اهداف:
-هماهنگی چشم با دست
-بازی گروهی
-کنترل و تعدیل تنفس
-ورودیهای دیداری، سیستم حس عمقی و دهلیزی
اجرا:
دو کودک را روبهروی یکدیگر قراردهید. اگر همگروهی کودک یک فرد بالغ است می بایست قد خود را نسبت به او تنظیمکند.
دستورالعمل:
به کودک نشان دهید که چگونه در انتظار گرفتن پر، دو دست خود را در کنار هم نگهدارد. یک پر را به آرامی فوت کرده یا رهاکنید و از بچه ها بخواهید آن را بگیرند. هرجا که به کمک شما نیاز بود، آماده باشید. نوبت فوت کردن پر را یکی در میان به کودک دهید. بهتر است دو کودک را در یک گروه قرار داده و کمک لازم برای آنها را فراهم کنید.
چه چیزهایی یاد گرفته میشوند؟
کودکان شیوه تنظیم و تعدیل تنفس خود را که شرطی اساسی در این بازی میباشد، خواهند آموخت. این تمرین همچنین به آنها در ساخت جملات طولانی تر و ادای آنها کمک میکند. تنفس کنترل شده همچنین موجب افزایش آرامش میشود.
کودکان در این بازی بر روی تمرکز خود نیز تمرین میکنند چراکه میبایست نگاه خود را به منظور گرفتن پر بر روی آن حفظ کنند. همچنین باید دست خود را نیز در موقعیت درست قرار دهند که این امر باعث افزایش هماهنگی چشم با دست میشود.
چنانچه کودک برای گرفتن پر مجبور به تغییر موقعیت فیزیکی خود شود، در اصل حس تعادلی خود را به چالش کشیده و از اینرو باعث بهبود آن خواهدشد.
بازیکنان لذت بازیهای دادوستدی را خواهند چشید.
بازی گوش کردن
صداهای بسیاری در دنیا وجود دارد و شنیدن آن هایی که قابل شناسایی برای کودکان نیستند میتواند برایشان ترسناک باشد. این بازی بچه ها را با صداهای بیشتری آشنا میکند.
اهداف:
-گوش دادن
-تشخیص
-تحریک سیستم شنوایی
-شرکت در گروه
اجرا:
صداهای مختلف از جمله صدای اتومبیل، آبیاری، جاروبرقی، پارس سگ، بسته شدن در و ... را ضبط کنید.
دستورالعمل:
کودکان را نشانده و به آنها بگویید که قرار است به صداهای مختلف گوش دهند. وقتی ساکت هستند صدای ضبط شده را پخش کنید، پس از اتمام هر صدا توقف کرده و درباره آن بپرسید: این صدای چی بود؟
در صورت نیاز به آنها گزینه بدهید و مثلاً بپرسید: آیا صدای روشن کردن ماشین بود یا صدای پارس سگ؟
گزینه ها را با توجه به توانایی گروه واضح یا با پیچیدگی انتخاب و مطرح کنید.
چه چیزهایی یاد گرفته میشوند؟
کودکان خواهند آموخت که اتفاقات روزمره زندگیشان را از روی صدای آنها تشخیص دهند و این امر باعث میشود کودکان با شنیدن ناگهانی اصوات مختلف هراسناک نشوند. به تدریج خواهند فهمید که بسیاری از وسایل صداهای مختلفی از خود به وجود میآورند که قابل شناسایی هستند و نباید از آنها ترسید.
کودک خواهد دید که سایر اعضای گروه نیز این صداها را تقلید میکنند، در نتیجه نگرانی وی کاهش خواهد یافت.
اشاره به لیوان
یادگیری اشاره کردن و مهمتر از آن، یادگیری مفهوم اشاره کردن میتواند مهارتی سخت برای کودکان طیف اوتیسم باشد.
اهداف:
-اشاره برای برقراری ارتباط
-تحریک حس دیداری
-نامگذاری اشیاء
اجرا:
سه لیوان پلاستیکی یا مقوایی را به صورت سروته بر روی میز قراردهید.
دستورالعمل:
در جلوی چشم کودک سکهای را زیر یکی از لیوانها بگذارید. سپس بپرسید: سکه کجاست؟
به یکی از لیوانها اشاره کرده و ادامهدهید: آیا اینجاست؟
به لیوان بعدی اشاره کرده و مجددا سؤال کنید: اینجا چطور؟
عمل مشابه را برای لیوان سوم نیز تکرار کنید. کودک را در اشاره به لیوانی که سکه زیر آن قراردارد تشویق کنید. در صورت نیاز از تکنیک دست روی دست استفاده نموده و به یاد داشته باشید که لیوان ها خارج از دسترس فیزیکی کودک قرار بگیرند. به محض آن که کودک موفق به اشاره به لیوان موردنظر شد، شئِ مخفی شده در زیر آن را به عنوان جایزه به وی بدهید.
اگر کودک به جای اشاره کردن به لیوان آن را برداشت، خود را بیتوجه جلوه داده و عمداً یک لیوان اشتباه را بردارید و دوباره از کودک سؤال کنید.
چه چیزهایی یاد گرفته میشوند؟
کودکان خواهند آموخت که خواستههایشان را علنیکنند. احساس نیاز به چیزی و عدم توانایی در انتقال آن به دیگران برای کودکانی که صحبت نمیکنند ملال انگیز است و اشاره کردن، اولین قدم برای حل این مشکل میباشد.
اشاره کردن از مقدماتی ترین روش های برقراری ارتباط است و لذا از راههای دیگر مانند دنبال کردن نگاه دیگران برای رسیدن به مقصود، راحت تر می باشد. ایده اصلی در طراحی چنین بازیهایی توجه به عمل اشاره کردن به عنوان ابزاری جالب و کارآمد است. همچنین در تلاش هستیم تا کودک با کاربردهای مختلف این عمل در شرایط متفاوت و در ترکیب با کلمات آشنا شود.
مکیدن هوا از درون نی
کنترل عضلات لب، زبان و حلق در طی عمل مکیدن چیزی (مثلاً نی) بهبود خواهد یافت. کودکان در این بازی به روشی غیرعادی برای تمرین هنر مکیدن دسترسی خواهند داشت.
اهداف:
-کنترل دهانی
-دنبال کردن دستورالعمل ها
-تقویت قدرت تعدیل
اجرا:
برچسبها را روی میز بگذارید.
دستورالعمل:
به صورت عملی نشاندهید که چگونه با مکیدن هوا از درون نی و نزدیک کردن آن، برچسب را به پایین نی میچسبانید. سپس برچسب را با توقف مکیدن هوا از درون نی آزاد کنید. از یک کودک بخواهید که تمرین مشابه را انجام دهد و برچسب را درون دست شما رهاکند. به این روش میتوانید تا زمانی که کنترل کودک بهبود یابد، دست خود را در جای درست نگهدارید. در ادامه چند عدد برچسب را روی میز قراردهید و برای کودک مشخص کنید که کدام یک را با مکیدن جداکرده و روی تکه کاغذی سفید رنگ قراردهد.
دستورالعمل:
به صورت عملی نشان دهید که چگونه با مکیدن هوا از درون نی و نزدیککردن آن، برچسب را به پایین نی میچسبانید. سپس برچسب را با توقف مکیدن هوا از درون نی آزادکنید. از یک کودک بخواهید که تمرین مشابه را انجام دهد و برچسب را درون دست شما رهاکند. به این روش میتوانید تا زمانی که کنترل کودک بهبود یابد، دست خود را در جای درست نگهدارید. در ادامه چند عدد برچسب را روی میز قراردهید و برای کودک مشخص کنید که کدام یک را با مکیدن جداکرده و روی تکه کاغذی سفید رنگ قراردهد.
بازی بله یا خیر
آموزش گفتن بله یا خیر به کودکان یا تکان دادن سرشان به نشانه رضایت یا عدم توافق موجب تأمین یکی از مهارتهای ارتباطی اولیه و مهم میشود. از آنجا که مرتب کردن اشیاء براساس رنگ و اندازه ی آنها فعالیت ی متداول در بین کودکان طیف اوتیسم به حساب میآید؛ ما نیز از این آگاهی بهره برده و با شامل کردن حس شوخ طبعی و بهم ریختن ترتیب آن از روی عمد، تلاش به آموزش آنها می کنیم.
اهداف:
-بهبود ارتباط
-ایجاد حس شوخ طبعی
-کنترل سر
-تحریک سیستم های دیداری و شنیداری
ملزومات:
جورچین، اسباب بازی سواکردنی مانند جعبه اَشکال، جورچین رنگها یا میله با حلقههای رنگی
اجرا:
جورچین را روی میز بگذارید. اشیاء را به صورت دسته بندی شده کنار آن قراردهید.
دستورالعمل:
یکی از اشیاء را انتخاب کرده و عمداً در جای اشتباه قراردهید. سپس بگویید: نه، درست نیست!
کودک نیز احتمالاً همین فکر را میکند، شئ را در جای درست خود قراردهید و این بار به نشانه تأیید بگویید: بله!
هر بار کلمات را با حرکات فیزیکی متناظر آنها ترکیب کنید؛ مثلاً برای موافقت، سر خود را به صورت عمودی و به نشانه عدم رضایت سر را به صورت افقی تکان دهید.
به این عمل با اشیاء دیگر ادامهدهید و هر بار که ترتیب قرارگیری اقلام اشتباه هست به طرزی اغراقآمیز نه بگویید. چنانچه کودک در مرتب کردن چینش اشیاء و دستهبندی آنها با توجه به اندازه یا رنگشان تسلط دارد، درست کردن ترتیب اقلام را به او واگذار کرده و پس از هر بار موفقیت بله بگویید.
منبع: کتاب بازی درمانی مقدماتی نوشته باربارا شر
تهیه و تنظیم :پریسا جلیلی کارشناس گفتاردرمانی
گفتار درمانگر مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز