تاثیر برنامه آموزش والدین و پروراندن مهارتها بر استرس مادران کودکان طیف اتیسم
با تولد كودك مبتلا به اتيسم و آگاهي از اختلال وي، والدين دچار بهت و ناباوري میشوند و در پي آن سرخوردگي هاي شديدي پيدا ميكنند. آنها بايستي با اين واقعيت كه كودكشان شرايطي دارد كه وي را تا پايان عمر درگير ميسازد، كنار بيايند و انتظاراتشان را با توجه به محدوديتهاي او متناسب سازند. این واقعيتها و ناهنجاريهاي متنوع زباني، ارتباطي، رفتاري و اجتماعي كودك مبتلا به اتيسم ميتواند استرس و فشارهاي زيادي را بر خانواده و نزديكان كودك تحميل كند.
اين استرس از منابع مختلفي سرچشمه ميگيرد كه ممكن است مربوط به كودك، والد يا جامعه باشد. مشكلات رفتاري و ارتباطي كودك، نگراني مادران درباره دوام و ثبات شرايط كودك، پذيرش كم جامعه و حتي ساير اعضاي خانواده نسبت به رفتارهاي كودك، حمايت هاي كم اجتماعي، مشكلات مالي، انزوا و كمبود آگاهي والدين درباره تحول و پيشرفت كودك، از مهم ترين عوامل مؤثر بر افزايش استرس در آن ها است.
سطوح بالاي استرس والدين باعث مي شود كه آن ها گرايش بيش تري به استفاده از شيوه هاي انعطاف ناپذير، تهديدآميز و پرخاشگرانه والدگري داشته باشند و كمتر از برنامههاي درماني و خدمات ارائه شده براي كودكانشان بهره ببرند. بنابراين در تصميمگيري درباره مناسبترين راهبردهاي درماني براي كودك شكست بخورند. اين امر تأثيرات منفي بر رشد كودك گذاشته و رفتارهاي مخرب بيشتري را منجر ميشود. پژوهشهاي مختلف نشان دادهاند كه مشاركت والدين در روند درمان تأثير به سزايي بر بهبود كودك مبتلا به اتيسم و سلامت روان والدين دارد.
مداخلات خانواده محور از جمله مداخلات زودهنگام است كه بر مشاركت والدين متمركز ميباشد. آموزش والدين عنصر اصلي اين مداخلات است. برنامه هاي متمركز بر آموزش والدين، دانش و مهارتهاي ضروري را براي بهبود كيفيت تعامل كودك - والد فراهم ميآورد اين برنامهها به والدين كمك ميكنند تا مشكلات رفتاري و يادگيري كودك خود را درك كرده و آنها را به خوبي كنترل و مهار كنند.
محتواي اين برنامه در خصوص اتيسم و مشخصات آن، واكنشها و احساسات والدين، فرايند مواجهه و سازگاري با اختلال اتيسم، اصول مديريت رفتاري، آموزش نحوه تغيير رفتارهاي نامناسب با استفاده از روش تقويت، خاموشي و تنبيه، معرفي انواع مشكلات ارتباطي كودك و شدت آنها، تأثير مشكلات ارتباطي بر رفتار كودكان اتيستيك، آموزش راهبردهاي ارتباطي مؤثر براي بهبود مشكلات ارتباطي كودكان اتيستيك، اهميت بازي در بهبود انزواي اجتماعي كودك، آموزش نحوه استفاده از بازي براي يادگيري تماس چشمي و تعاملات اجتماعي ميباشد.
برنامه هاي آموزش والدين از طريق فراهم آوردن اطلاعات مناسب درباره شرايط كودك و نحوه رفتار با او، مكانسيم سازگاري والدين را بهبود ميبخشد و موجب ميشود والدين شرايط كودك خود را بهتر بپذيرند و در پيشرفت كودكشان نقش مؤثرتري داشته باشند كه همين امر موجب كاهش استرس والدين مي شود.
با توجه به اثرات مفيد مشاركت والدين در روند درمان اين كودكان به نظر مي رسد كه وجود الگوهاي درماني و آموزشي قابل اجرا توسط والدين (همراه آموزش و نظارت اوليه) بتواند كمك شايان توجهي به گسترش مداخلات بنمايد. اين پژوهش با درك اين نياز بر آن است كه با جهتگيري عملگرايانه مبتني بر توانمندسازي والدين به اين امر ضروري اهتمام ورزد.
افزايش دانش و مهارت هاي مادران با شركت در اين برنامه آموزشي باعث مي شود كه والدين درك درستي از ماهيت اتيسم و مداخلات آموزشي و توانبخشي كودكشان پيدا كنند، نحوه كنترل و مهار رفتارهاي چالشآفرين كودكشان را ياد بگيرند و نگرش مثبت تري درباره روند پيشرفت كودكشان داشته باشند و در نهايت استرس و نگرانيهاي آنها درباره شرايط كودكشان كاهش يابد.
منبع: فصلنامه خانواده پژوهی سال هشتم شماره 31
گردآورنده: فاطمه سید قوامی
کارشناس کاردرمانی مرکز جامع اتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز