مشکلات حسی در دانش آموزان
پردازش حسی دانش آموزان با اختلال طیف اوتیسم در یک فرد با فرد دیگر متفاوت است. دانش آموزان بسیاری بیش از حد حساس بوده یا در ثبت دروندادهای حسی بسیار کند هستند، دانش آموزان دیگر ممکن است به همان دروندادهای حسی واکنش بیشتری نشان دهند. این مسئله اغلب زمانی دیده می شود که یک صدای < طبیعی> باعث می شود دانش آموزی انگشتانش را در گوشهایش بگذارد، در حالی که صدای بلندتر ممکن است هیچ پاسخی در دانش آموز دیگری در بر نداشته باشد. مثال دیگر زمانی است که یک دانش آموز بازویش میشکند ولی هیچ واکنشی به درد ندارد، در حالی که اگر دانش آموزی دیگری را به آرامی لمس کنید، واکنش شدیدی نشان خواهد داد. این امر حاکی از واکنش های شدید و ضعیف به اطلاعات حسی می باشد. مشکلات پردازش حسی می تواند برای هر دانش آموز تغییر کند. برای مثال برخی از والدین درمی یابند. که کودکشان هر نوع لباسی را می پوشد، سپس به طور ناگهانی شروع به واکنش نشان دادن به انواع خاصی از لباس ها می کند. این نوسانات پردازش حسی در کودکان با اختلال طیف اوتیسم بسیار متداول است.
بسیاری از دانش آموزان راهکارهای مقابله ای برای اجتناب از تجربیات حسی ایجاد کرده اند. چند نمونه:
- صداهایی که دوست ندارند: انگشتان را در گوش فرو می کنند، زیر لب آهنگی را زمزمه می کنند، آهنگ می خوانند، فریاد می زنند، دائما حرف می زنند یا طوری رفتار می کنند تا از موقعیت رهایی یابند.
- غذا / بویی که دوست ندارند: استفراغ، به زمین انداختن یا پنهان کردن، فرار کردن
اکثر کودکان از سنین کم دائما در تعامل با اشیای موجود در محیط اطلاعات کسب می کنند. نوزادان کم سن در ابتدا ساعات زیادی را صرف بررسی بدن خود (دستها، پا در دهان و...) و سپس محیط وسیع اطراف خود (عروسکها و ...)می کنند. به نظر می رسد کودکان با اختلال طیف اوتیسم از سنین کم به روشی مشابه محیط اطراف خود را بررسی نمی کنند. این امر می تواند نتیجه ی مستقیم مشکلات حسی باشد که با آنها مواجه می شوند. در نتیجه کودکان بسیاری تجربیات خود را با محیط محدود می کند و از تغییر و تجربیات جدید بسیار می ترسند.
برنامه های حسی مهم هستند زیرا آنها:
- دانش آموزان با اختلال طیف اوتیسم را تشویق می کند تا با محیط خود در تعامل باشند.
- ترس های کودک را تأیید می کند و به آرامی بر روی کاهش ترس آنها کار می کند.
- اغلب تغییرات بلند مدتی را مهیا می کنند.
از کجا باید آغاز کرد؟
زمانی که شما رفتار را مشاهده می کنید، باید از خود بپرسید:
- چرا این رفتار اتفاق میافتد؟
- ملاحظات حسی آن چیست؟ یعنی، کدام راه های پردازش حسی باعث واکنش شدید یا ضعیف مشاهده شده می شود
- لامسه
- شنوایی
- چشایی
- بینایی
- بویایی
- حرکت
در نظر داشتن "ترسهای غیر منطقی" یا "تنفرهای حسی فردی" و چگونگی پاسخ به آنها در اغلب موارد مفید است. آیا چیزهایی وجود دارد که شما از آنها بترسید... عنکبوتها، مارها، حشره ها؟ چکار می کنید؟ آیا صداهایی وجود دارد که آنها را دوست نداشته باشید؟ ناخن را بر روی تخته سیاه کشیدن؟ چطور واکنش نشان می دهید؟ آیا بوهایی وجود دارد که آنها را دوست نداشته باشید؟ چکار می کنید؟ آیا حرکاتی وجود دارد که شما دوست ندارید؟ قطارهای هوایی، ارتفاع، ماشین های سرعتی؟ چکار می کنید؟ در موقعیت های فوق چکار می کنید؟ فریاد می زنید، فرار می کنید، با کسی تماس می گیرید، از موقعیت دوری می کنید؟
شما ممکن است متوجه واکنش های شدید و ضعیف در موقعیت های خاص شوید. برای مثال:
دستشویی رفتن
- ( لامسه )صندلی سرد، پایین کشیدن شلوار، دستمال توالت
- ( بویایی )اسپری های دستشویی
- ( بینایی ) محیط تاریک اتاق ، ترس
- ( شنوایی)دست خشک کن، سیفون دستشویی
- ( حرکت )بلند کردن پا از روی زمین، نشستن
خواب
- ( لامسه )پیژامه، پوست روی پوست، لحاف و بالش
- ( چشایی )آیا دوست دارند در تخت خواب چیزی را بمکند یا بجوند؟
- ( بویایی )ملحفه ها با چه چیزی شسته شده اند
- ( بینایی ) روشنایی/ تاریکی
- ( شنوایی )گوش گیر، واکمن، صداهای راه دور
- ( حرکت )تختخواب های سفری، فشار عمقی
حضور در گروه ها
- ( لامسه )افراد گروه، هل دادن، فرش کف اتاق، لباس ها، کفش ها
- ( چشایی )خوراکی و نوشیدنی، در صورتی که گروه وقت استراحت داشته باشد
- ( بویایی )تمام کودکان، لباس های مختلف، چیزهای بودار!!
- ( بینایی )دیدن معلم، تمرکز، رنگ لباس ها
- ( شنوایی ) صدا، ششش، زمزمه ها- بلند حرف زدن و ...
- ( حرکت ) پاها روی هم، دسته ا، دست ها بالا، ایستادن
ایجاد برنامه ای موفق
- پیشنهاد می شود که به واکنش فعلی دانش آموز بنگرید و بر این اساس برای وی برنامه ای ایجاد
کنید.
- برنامه ریزی باید فرآیندی مداوم از ارزیابی مجدد و انتخاب فعالیت ها همزمان
- با مشاهده تغییرات طیف اُتیسم مشورت بگیرید.
توصیه می شود برای اجرای برنامه حسی از خانواده ها اجازه بگیرید. در صورت امکان، همچنین توصیه می شود که با یک کاردمانگر برای ارزیابی و توصیه درباره ی نیازهای فردی دانش آموز با اختلال طیف اُتیسم مشورت بگیرید.
منبع: کتاب برنامه های حسی کاربردی برای دانش آموزان با اختلال طیف اتیسم/ترجمه مجید فرهادیان-زهرا مروتی
گردآورنده: زینب سیفی
کاردرمانگر مرکز جامع اتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز