موضوع: حس عمقی (جهت توانمندسازی والدین)
مقدمه
وقتی پای شما به خواب میرود احساس اینکه دقیقا کجا قرار دارد سخت میشود. اگر روی چنین پایی راه بروید، احساس خام حرکتی به شما دست خواهد داد و نمیتوانید از توجه کردن به پای خواب رفته دست بردارید. کودکی که اختلال یکپارچگی حسی دارد، اکثر اوقات احساسی مشابه با این حالت را خواهد داشت.
حس عمقی به اطلاعاتی که از جهان پیرامون به سمت ما میآید پاسخ میدهد و حس مربوط به:
- مکان اندامهای بدن
- موقعیت مفاصل
- سرعت و نیروی حرکت عضلات را شامل میشود.
پایهای ترین تعریفی که میتوان درباره بدن خود عنوان نمود، دانستن این موضوع است که اندامها و اعضای بدنمان از کجا شروع و به کجا ختم میشود. کودکان با اختلال یکپارچگی حسی، ممکن است حتی قادر به درک این موضوع نیز نبوده و حس عمقی آنها دچار مشکلات فراوان باشد.
درمورد اکثر اطلاعاتی که فرد روزانه دریافت میکند، فرد به صورت آگاهانه تفکر نمیکند. به عنوان مثال هیچ گاه به این موضوع که دستها و پاهایتان در چه حالتی قرار گرفتهاند و کجا و چه زمانی حرکت میکنند، فکر نمیکنید.
عدم تعادل یکپارچگی حس عمقی به دو صورت:
- حساسیت بیش از اندازه طبیعی نسبت به محرکها (بیش حسی)
- حساسیت کمتر از اندازه طبیعی نسبت به محرکها (کم حسی) دیده میشود.
علایم بیش حسی:
- تنبلی
- دست و پاچلفتی
- بی حالی
- مشکل داشتن در خوردن غذاهای سفت بافت
- اجتناب از مکانهای شلوغ، باز، باریک و یا سر بسته
علایم کم حسی:
علاقه شدید به محکم بغل شدن، لگد زدن، گاز گرفتن، ضربه زدن، فشار زیاد به مداد یا پاک کن، دندان قروچه کردن، جویدن مداد، آستین لباس و انگشتان.
بازیهای مناسب برای تقویت حس عمقی:
- خزیدن درون تونل
- وزن اندازی برروی دستها یا فرغونی راه رفتن
- غلت زدن یا پیچیدن درون پتو
- طناب کشی
- یوگا
- حمل وسایل سنگین
چند فعالیت شایع در میان کودکانی با مشکلات حس عمقی به همراه دلایل و راهکارهای جایگزین:
- پریدن و بالبال زدن (دلایل)
این فعالیت احساس خوب و آرام بخشی به کودک میدهد، دادههای وستیبولار شدیدی را وارد میکند، تماس با زمین اطلاعاتی را فراهم میکند که کودک بداند بدن او کجا قرار دارد و از کجا به کجا ختم میشود، به مغز کودکی که کمپاسخده حسی میباشد، دادههایی را وارد میکند تا بتواند آنها را درک بکند، عضلاتی که به فرد توانایی پریدن میدهند را به کارانداختهوگیرنده های آن هارا تحریک می کند تا اطلاعات مورد نیاز را به مغز مخابره کند.
ضربه زدن و هل دادن نوع دیگر از رفتارهای مرتبط با مشکلات حس عمقی میباشند. که ممکن است سبب آسیب رساندن کودکان دیگر شوند. چنین کودکی ممکن است نداند که این رفتارها ممکن است باعث احساس بدی در دیگران شوند. بسته به نیاز کودک برای دریافت نوع دادههای وارده به مفاصل خود، ممکن است او درک کمی از این که دستان خود را چقدر محکمویا چقدر سریع حرکت می دهد داشته باشد. او همچنین ممکن است درتخمین فاصله میان آن چه که به آن نیرو وارد می کند. نیز مشکل داشته باشد. درنهایت ممکن است یک لمس عادی از طرف او به سقلمه به یک هل دادن و درنهایت هل دادن به ضربه زدن دیگری تبدیل شود.
جهت جایگزینی:
- فشار دادن دست والدین علیه دست خود
- کشتی گرفتن
- فرغونی راه رفتن
- مشت کوبیدن به کیسههایی شنی با دستکش
گاز گرفتن و کوبیدن سر:
ممکن است کودک با گاز گرفتن یا ضربه زدن با سر بخواهد نیازهای خود را برای دریافت دادههای قوی حس عمقی را پاسخ دهد.
جهت جایگزینی:
استفاده از قطعات پلاستیکی قابل جویدن، تیوپهای بهداشتی به صورت گردنبند در گردن کودک، شیرینیها و غذاهای جویدنی مناسب استفاده کرد.
یکی از رفتارهای غیر قابل قبولی میباشد که ممکن است منجر به آسیب دیدن کودکشود. زیرا با این کار دادههایی قوی به عضلات و مفاصل او وارد میشود.
مانند کودکانی که مشکلات وستیبولار دارند، کودکانی که مشکلات مربوط به حس عمقی و وستیبولار را باهم دارند نیز برای دریافت اطلاعات به عضلات و مفاصل خود، از تاب خوردن شدید به عقب و جلو در حالتهای نشسته، ایستاده، پهلو به پهلو و زمانی که دراز کشیدهاند، لذت میبرند. همچنین غلتیدن در سطوح مختلف برای آنها لذت بخش میباشد. برای جایگزین کردن این حرکات، میتوان در خانه از صندلی گهوارهای و پتوی سنگین استفاده کرد.
این عمل برای دهان انبوهی از دادههای لامسه فراهم آورده و همچنین دادههای حس عمقی را به مفاصل انگشتان و دست ارائه می دهد. جهت جایگزین کردن میتوان از خوراکیهایی از قبیل آدامس یا آب نبات چوبی استفاده کرده، استفاده از یک نوار چسب یا نوار پلاستیکی ضد آب روی انگشت کودک نیز مانع از مکیدن میشود.
گردآورنده: زینب سیفی-کارشناس کاردرمانی
منبع: کتاب یکپارچگی حسی نوشته دکتر مهدی علیزاده-سرکار خانم شیرین ملکی