برنامه Son-Rise
برنامه Son-Rise یک درمان قدرتمند و خانواده محور و مؤثر برای کودکان و بزرگسالان است که با بیماری اوتیسم ، اختلالات طیف اوتیسم ، اختلال رشد فراگیر، PDD سندرم آسپرگر و سایر مشکلات رشدی روبرو هستند. که توسط باری نیل کافمن و ساماهریا لیت کافمن برای فرزند اوتیستیک آنها ، راون ، تهیه شده است؛ که ادعا می شود، وضعیت وی به طور کامل بهبود یافته است. گفته می شود که این برنامه درمانی بازی درمانی مبتنی بر والدین است
طراحان این برنامه ادعا می کنند اگر والدین یاد بگیرند فرزند خود را بدون قضاوت بپذیرند؛ خودشان تعامل با دیگران می آموزند و این به آنها امکان می دهد در تعامل اجتماعی شرکت کنند زیرا آنها تصمیم گرفتند مهارت ها را یاد بگیرند
والدین در مرکز درمان اوتیسم آمریکا (ATCA) برنامه sonrise را یاد میگیرند. در آنجا ، خانواده کافمن و کارکنان به خانواده ها و متخصصان آموزش می دهند که چگونه از نگرش های خود - به عنوان اصل اساسی درمان - برای پیوند و ایجاد روابط و همچنین ایجاد یک اتاق بازی با محرک کم ، بدون حواس پرتی یا مواردی مشابه استفاده کنند و یا اتاقی با محیط متناسب فراهم کنند که کودک و یا بزرگسال مبتلا به ASD بتوانند احساس امنیت و کنترل تحریک بیش از حد در محیط را داشته باشد.
والدین و درمانگران به رفتار های کلیشه ای کودک یا بزرگسالان می پیوندند و رفتار آنان را تقلید میکنند تا زمانی که کودک یا بزرگسال نشانه های تمایل برای بر قراری ارتباط اجتماعی نشان دهند. سپس تشویق برای فعالیتهای پیچیده تر اجتماعی به روشی غیر اجبار انجام می شود. اگر کودک یا بزرگسال از تعامل اجتماعی فاصله بگیرند ، درمانگر موقعیتی برای کودک و یا بزرگسال فراهم میکند و با استفاده از بازی موازی سعی میکند اعتماد کودک یا بزرگسال را بدست اورد. در این برنامه به منظور تشویق برای کسب مهارت ، از انگیزه خاص کودک یا بزرگسال برای یادگیری استفاده می کند.
اصول و تکنیک های برنامه Son-Rise چگونه از کودکان با نیازهای ویژه بهره می گیرند؟
پیوستن
پیوستن به رفتارهای تکراری و کلیشه ای کودک ، کلید اصلی باز کردن رمز و راز این رفتارها را فراهم می کند و ارتباط چشم ، توسعه اجتماعی و دخیل کردن دیگران را در بازی تسهیل می کند.
استفاده از انگیزه
استفاده از انگیزه خود کودک باعث یادگیری می شود و پایه و اساس آموزش و مهارت را به دست می آورد.
آموزش از طریق بازی
آموزش از طریق بازی تعاملی منجر به اجتماعی شدن و ارتباط مؤثر و معنی دار می شود.
"سه اصل"
استفاده از انرژی ، هیجان و اشتیاق کودک را درگیر می کند و عشق مداوم به یادگیری و تعامل را القا می کند.
به کار بردن یک نگرش بدون قضاوت
استفاده از یک نگرش بدون قضاوت و خوش بینانه حداکثر لذت ، توجه و تمایل کودک را در طول برنامه Son-Rise به حداکثر می رساند.
پدر و مادر اولین منبع کودک میباشند
قرار دادن والدین به عنوان مهمترین و ماندگارترین منبع کودک ، تمرکز مداوم و قانع کننده ای را برای آموزش ، آموزش و الهام بخش فراهم می آورد.
ایجاد محیط یادگیری مطلوب
ایجاد یک منطقه کار / بازی بی خطر و بدون حواس پرتی ، محیط بهینه برای یادگیری و رشد را تسهیل می کند
معرفی ۳ تکنیک sonrise ( خلاصه ای از ترجمه فیلم های آموزشی)
۱. ایجاد محیط بدون حواسپرتی:این مورد هم برای کودک که دچار حواسپرتی میشود و هم برای شما که میخواهید به کودک آموزش دهید اهمیت دارد؛توجه داشته باشید که کودک برای ایجاد ارتباط مناسب و یادگیری این ارتباط نیاز به محیط با محرک های حواسپرت کمتری دارد زیرا محرک های بینایی و شنوایی و حتی بویایی و... میتواند چالش بزرگی را برای کودک در حفظ تمرکز ایجاد کنند بنابرین باید محیط عاری از حواس پرتی باشد به طوری که اگر در محیط تلویزیون یا سیستم صوتی و.. است باید خاموش باشد و محیط منظم باشد و در عین حال محرک های مورد نیاز کودک در محیط وجود داشته باشد مثلا برای کودکان کوچکتر اسباب بازی های صدا دار و.... و برای کودکان بزرگتر پازل و بازی های فکری و....
۲. تکرار رفتار کلیشه ای کودک برای ایجاد ارتباط: منظور از رفتار کلیشه ای مجموعه رفتارهایی میباشد که به صورت تکراری و باید الگوی ثابت تکرار میشوند مثل دست زدن، نگار کردن، ورق زدن کتاب، چرخش به دور خود، قرار دادن اشیا به صورت ردیفی و یا با الگوی ثابت
گاهی اوقات افراد درصدد از بین بردن این رفتار های کلیشه ای بر میایند ولی با توجه به این که از بین بردن این رفتارها زمان بر میباشد و اغلب این روند با شکست مواجه میشود در این رویکرد میتوان از این رفتارهای کلیشه ای به عنوان دری برای ورود به دنیای کودک و برقراری ارتباط بین کودک و خانواده و کودک و درمانگر استفاده کرد. در این تکنیک رفتاری را کودک انجام میدهد باید دقیقا به شیوه ی کودک تکرار کرد، برای این کار به دقت رفتار کودک را زیر نظر بگیرید مثلا ممکن است کودک چند صفحه از کتاب رو ورق بزند و سپس صبر کند و یا به شیوه خاصی بنشیند و شما نیز باید دقیقا همین کار را تکرار کنید و یا همراه چرخش آن بچرخید ، وقتی موضوعی را تعریف میکند با هیجان گوش دهید ، مانند او راه بروید اسباب بازی ها را مانند او بچینید ودرواقع به بازی که کودک انجام میدهد بپیوندید ؛ فرض کنید این رفتارها زبان و نحوه ی حرف زدن آنهاست و شما با انجام این رفتارها به او نشان میدهید که او را دوست دارید و میخواهید به او نزدیکتر شوید؛ در برخی از کودکان لازم است ۵۰ دقیقه این رفتارها را به طور مداوم تکرار کنید تا واکنشی از او مشاهده کنید و در برخی بعد از چند دقیقه ممکن است نشانه هایی از تمایل به ارتباط و یا تماس چشمی مشاهده کنید؛ در واقع اصل اساسی این برنامه پذیرش کودک میباشد و ما با تکرار این کلیشه ها به کودک میفهمانیم که او را دوست داریم و میخواهیم با او ارتباط برقرار کنیم.
۳. ایجاد تماس چشمی معنادار با کودک: ارتباط چشمی پایه ای برای ارتباط اجتماعی میباشد و تقریبا در تمامی مدالیته های درمانی مورد نیاز است. و در واقع در این برنامه تلاش میشود که کودک ارتباط چشمی را تنها در مواقعی که چیزی از والدین میخواهد نداشته باشد بلکه در مواقعی تماس چشمی داشته باشد که تمایل به برقراری ارتباط و پیوستن به بقیه دارد. وقتی کودک به شما نگاه میکند و تماس چشمی برقرار میکند به او بخندید و با هیجان به او پاسخ دهید تا کودک تشویق به انجام این کار شود چرا که کودک از طریق تماس چشمی حالات بیان چهره و نحوه برقراری ارتباط مردم و... را می آموزد به همین دلیل در برنامه ی sonrise به ارتباط چشمی تاکید بیشتری شده است.
دو تکنیک ساده برای افزایش تماس چشمی با کودک وجود دارد:
موقعیت مناسب: درست در مقابل کودک و همسطح با چشمان کودک یا کمی پایین تر از آن قرار بگیرید تا نگاه کردن کودک به شما تسهیل شود ، قرار دادن برچسب نزدیک چشمان درمانگر، گرفتن وسیله ای که کودک دوست دارد نزدیک چشمان درمانگر
تشویق کردن : وقتی کودک تماس چشمی بر قرار میکند او را تشویق کنید میتوانید با صدای بلند به او آفرین بگویید یا حتی برقصید و شادی خود را از تماس چشمی او بیان کنید به شیوه ای که او درک کند بخاطر این رفتارش تشویق میشود.
منابع:
1. a b c Kaufman BN (1995). Son-Rise: The Miracle Continues. HJ Kramer. ISBN 0-915811-61-8.[self-published source?] "autismspeaks". Archived from the original on 2010-08-09. Retrieved 2010-08-09.
2. a b Houghton, Kat; Schuchard, Julia; Lewis, Charlie; Thompson, Cynthia K. (September 2013). "Promoting child-initiated social-communication in children with autism: Son-Rise Program intervention effects". Journal of Communication Disorders. 46 (5–6): 495–506. doi:10.1016/j.jcomdis.2013.09.004. PMID 24209427.[non-primary source needed]
3. a b Williams KR, Wishart JG (2003). "The Son-Rise Program intervention for autism: an investigation into family experiences". J Intellect Disabil Res. 47 (4–5): 291–9. doi:10.1046/j.1365-2788.2003.00491.x. PMID 12787161.
4. a b Williams KR (2006). "The Son-Rise Program intervention for autism: prerequisites for evaluation". Autism. 10 (1): 86–102. doi:10.1177/1362361306062012. PMID 16522712.
5. Herbert JD, Sharp IR, Gaudiano BA (2002). "Separating fact from fiction in the etiology and treatment of autism: a scientific review of the evidence". Sci Rev Ment Health Pract. 1 (1): 23–43.
6. https://autismtreatmentcenter.org
تهیه و تنظیم:مونا غفاری
دانشجوی کارشناسی کاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی تبریز