چرا کودکان اوتیسم در نوبت گرفتن مشکل دارند؟
توانایی نوبت گرفتن در پی فرآیند تصور و خواندن ذهن به وجود می آید. علاوه بر آن نیازمند موارد زیر است :
- آگاهی از این که افراد دیگر نیز بخشی از این بازی هستند.
- آگاهی از این که آن ها زیر مجموعه ی بازی هستند و بازی بدون آن ها انجام نمی شود.
- شرکت در بازی وقتی که نوبت ما است و صبور بودن هنگامی که نوبت دیگری است.
- آگاهی از کاری که در بازی انجام می شود تا بدانیم حرکت بعدی را کی باید انجام دهیم.
- پیش گویی تقریبی آنچه آن ها فکر می کنند و ممکن است بعدا انجام دهند به طوری که فعالیتمان را آن گونه تطابق بدهیم تا بازی را ببریم.
- تقلب هوشمندانه، پیچاندن با علائم غیر کلامی غلط برای گیج کردن سایر بازیکنان
آگاهی از حضور دیگران :
فعالیت های تجربی که به این امر کمک می کنند :
کودک مبتلا به اوتیسم قبل از این که بتواند افکار را بفهمد، واکنش احساسی دیگران را درک می کند. در ابتدا آن ها نیازمند آگاهی از وجود واقعی دیگران با نشانه های فیزیکی و تجربیات متفاوت در مورد خودشان هستند. فعالیت های زیر این آگاهی ها را تشویق می کند :
- هنگامی که کودک را بغل می کنید او را تا سطح صورت خود بالا بیاورید و به خودتان اشاره کنید و بگویید ( مثال: مامانِ علی )
- هرگاه افراد دیگری در اتاق هستند از کودک بخواهید به کسانی که نام می برید، اشاره کند و هر جا نیز بود او را راهنمایی یا تشویق کنید.
می توانید بازی را با "به پای مریم ( مثال) اشاره کن" به مویش، به پلیورش و .... ادامه دهید.
- لباس هایتان را با او عوض کنید ... پلیورتان را به تن او کنید و اجازه بدهید خودش را در آینه تماشا کند.
جوراب هایتان را به پایش کنید و بگویید جوراب ها چه بزرگند نگاه کن چه کسی می گه که اونا مال تو هستند، اونا تو پای تو می خندند و او را بخندانید.
- با شناخت کودک از احساسات توسط نقاشی ها، تصاویر را به موقعیت ها ربط دهید. از کتاب های متعدد داستان های مختلفی انتخاب کنید مانند کسی که از بالا می پرد، یا یک بستنی می خورد، یا در میان جنگل راه می رود. داستان مصور را مقابلش بگذارید و درباره ی آنچه اتفاق می افتند به طور ساده شرح دهید. از کودک بخواهید نقاشی های احساسی را با افرادی که آن احساس را دارند تطبیق بدهد و به آن ها اشاره کند.. به هر احساس نقاشی شده برچسب بزنید مثلا خوشحال، غمگین، ترسیده ...
آگاهی از افکار دیگران :
فعالیت های تجربی که به این امر کمک می کنند :
در طول روز با کودک گفتگو داشته باشید و بفهمید که اشیاء چه احساس درونی ای را در او ایجاد می کنند. مثلا اگر او روی زانویتان نشسته است بگویید "وقتی رضا روی زانوهای مامان می نشینه اون خوشحال می شه" یا اگر هوا مطبوع است بگویید "من نور خورشید رو دوست دارم. اون من رو خوشحال می کنه".
با خوشحالی و غمگینی شروع کنید. سپس احساسات دیگر مثل نگرانی و خشم را اضافه کنید. از کلمات احساسی برای شرح احساس ها استفاده کنید تا او بتواند بر اساس برچسب ها رفتار کند. مثلا : مهدی عصبانیه؟ بگذار با هم بجنگیم. فقط بر احساسات برجسته تمرکز کنید. بگویید رضا آرومه، رضا خوابش میاد. او نمی تواند کلمات آرام باش یا ... را بفهم مگر این که احساس آرامشی را در زمان برچسب زدن تجربه کندو حالا به یاد آورد. درک احساسات خودش زیرمجموعه ای از توانایی های اوست که بتواند احساسش را به دیگران بفهماند. پس از انجام این مرحله کودک باید (در اکثر اوقات) بتواند صورت هایی با یک احساس مشابه را پیدا کند (مثلا صورت های خوشحال در یک سیرک).
پس از این مرحله، از چرا/زیرا توسط مجموعه ای از کارت ها استفاده کنید. کارت ها را بالا و مقابل کودک نگه دارید و اتفاق هایی را که می افتد شرح دهید. مثلا: نگاه کن بچه داره گریه می کنه. چرا؟ مامانشو می خواد؟ اسباب بازیش شکسته؟ حالا بخش دوم کارت را نشانش دهید و دلیل واقعی اش را بگویید. آهان. نگاه کن اون گرسنه بود.
بازی های پیشنهادی برای نوبت گیری :
چیدن پازل
توپ بازی
چسباندن برچسب
و هر بازی دیگری که برای کودک برانگیزاننده باشد
هدایت نوبت گرفتن
به کودک/بزرگسال اجازه دهید برای پوشیدن کلاه یا پلاک نوبت بگیرند. این به کودک کلید حرکت بینایی می دهد هنگامی که نوبت او و بقیه می رسد، سطح خاصی برای کودک تهیه کنید تا کودک روی آن باقی بماند (فرش،کفپوش،....)
از یک زمان سنج بینایی یا زمان سنج پخت غذای خانگی (اگر کودک به زنگ توجه نمی کند) استفاده کنید تا او متوجه شود یک فعالیت چه مدت طول می کشد.
گرسنگی، تشنگی، گرما، سرما، خواب را در مورد خودتان و بقیه به او بگویید. این مشارکت برای آن است که او به احساسات مشابه احساسات خودش در اتاق پی ببرد.
اساس کار را کلامی کنید. آگاه باشید حتی در صورت مشارکت در برچسب های احساسی، تجربه ی کودک از جهان بسیار با شما متفاوت است؛ زیرا شما می توانید فقط با حدس زدن آن چه را که قرار است اتفاق بیفتد بفهمید.
منبع: یادگیری زبان و رفتار در کودکان اوتیستیک با بازی، تالیف جولیا مور، ترجمه ی پوراندخت دانشور شکوهی
تهیه و تنظیم : رها شاهرخی
گفتاردرمانگر مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز