مشکلات ارتباطی شامل چه مواردی میشود؟
ارتباط و رفتار از رابطه ی تنگاتنگی برخوردارند. کودک مشکل ساز "بد" نیست بلکه اغلب دستگاههای ارتباطی آنها بخوبی کار نمی کنند. درک مشکلات کودکان به تعریف واقع گرایانه انتظار از آنها کمک خواهد کرد. مشکل در مهارتهای اجتماعی و عمل گرایانه در اختلالات طیف اوتیسم بیشترین شیوع را دارند. کودکانی که ناتوانی خفیفی را تجربه میکنند ممکن است تنها در یک یا دو زمینه مشکل داشته باشند. آنهایی که اختلالات ارتباطی شدیدتری دارند زمینه های مشکل ساز بیشتری را نشان میدهند. مشخص کردن نوع مشکل یکی از اولین گام ها در فراهم نمودن حمایت و آموزش این کودکان است.
مشکلات شنیداری یا دیداری :
حواس شنوایی و بینایی زیربنای رشد مهارتهای ارتباطی می باشند. برخی از کودکان همانند جمعیت عادی مشکلاتی در زمینه توجه دیداری یا شنیداری دارند. هنگامی به مشکلات شنیداری مشکوک میشویم که حین ارتباط کودک با دیگران و یا هنگام قرارگیری در معرض صداهای مختلف، پاسخی از جانب او داده نمیشود. مشکلات دیداری شدید میتواند بر نحوه پاسخگویی کودک در موقعیتهای ارتباطی تاثیر گذارد. توانایی ارتباطی کودک به شدت تحت تاثیر عدم دیدن یا شنیدن کارآمد میباشد. گروهی از کودکان قادر به دیدن و شنیدن می باشند اما در نحوه پردازش درونداد حسی مشکل دارند. آنها چیزی را که می بینند یا می شنوند درک نمی کنند و یا به داده های شنیداری پاسخ متفاوتی می دهند.
آسیب درکی :
کودکان ممکن است مشکلات قابل توجهی در درک و تفسیر اطلاعات ارتباطی و اجتماعی داشته باشند. آنها می توانند ببینند، بشنوند اما توانایی آنها در برداشت معنا از ارتباط، مختل می باشد. آنها از درک موثر چیزی که می شنوند ناتوانند. از علل آن می توان مشکل در ابراز توجه، نحوه پردازش داده ها و دیگر کارکردهای مرتبط را نام برد. مشکل آنها می تواند در درک زبان و دیگر شیوه های ارتباطی دیگران باشد. حتی اگر آنها معنای کلمات را بفهمند ممکن است در درک و تفسیر عقاید و مفاهیم ارتباطی مشکل داشته باشند.
مقاصد ارتباطی ناکارآمد :
برخی از انواع حرکات و آواگریهایی را که کودکان با هدف جلب توجه یا پاسخ به دیگری انجام میدهند، "قصد ارتباطی" نامیده می شود. کودکان عمدا این کار را انجام می دهند تا اطلاعاتی را بروز دهند یا واکنشی را از جانب مخاطب برانگیزند . برخی از کودکان هیچ قصد ارتباطی ندارند و یا به میزان اندکی از خود نشان می دهند. برخی دیگر قصد ارتباطی دارند اما نحوه ی تلاش آنها دراین زمینه موثر نمی باشد.
مشکل در تعامل اجتماعی :
مهارتهای اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم می تواند متفاوت از کودکان دیگر باشد. آغاز تعاملات اجتماعی یا پاسخ به مقاصد اجتماعی دیگران، شرکت در تعاملات اجتماعی، رعایت نوبت حین تعامل، تفسیر موقعیت های اجتماعی و تفسیر صحیح ارتباط دیگران از جمله زمینه های مشکل ساز میباشد.
آسیب بیانی :
ارتباط عادی دربردارنده ی شیوه های کلامی و غیر کلامی است. کودکان ممکن است در انواع متفاوتی از شکلهای ارتباطی مورد استفاده، محدودیت داشته باشند.
کودکانی که از مهارتهای کلامی برخوردارند ممکن است مشکلاتی در زمینه تولید گفتار یا ساختار و یا محتوای زبان داشته باشند.
ارتباط غیر کلامی ناکارآمد:
برخی کودکان فاقد مهارتهای ارتباطی غیر کلامی در استفاده از حرکات و اشارات بدنی و دیگر شیوه های ارتباط غیرکلامی به منظور بیان نیاز و خواسته های خود می باشند. کودک موردنظر، ممکن است در زمینه ی کاربرد موثر اشاره به اشیاء، حرکات و زبان بدنی، بیانات چهره و دیگر راههای کمک کننده برای بیان نیازها و خواسته های خود، مشکل داشته باشند. آنها از این مهارتهای غیرکلامی به خوبی استفاده نمی کنند.
اختلال یا تاخیر زبانی :
با یادگیری زبان، کودکان ممکن است کلمات کافی برای بیان نیاز خود را نیاموخته باشند. گاهی اوقات آنها کلمات را آموخته اند اما نمی توانند کلمات مناسبی را ازمیان آنها بیابند.
مشکلات زبانی معمول عبارتند از :
- مشکل در آگاهی از نحوه ی کاربرد کلمات
- عدم توانایی از یافتن کلمات خاص و مورد نظر برای بیان خود
- نیاز به تفکر درباره بازیافتن کلمات صحیح
- عدم وجود محتوای کافی با وجود کلمات زیاد
دیگر تفاوتهای زبانی و ارتباطی :
- سبک غیر عادی گفتاری :
برخی از کودکان به شیوه غیرعادی صحبت می کنند که میتواند به صورت آوازخوانی، تون یکنواخت و یا شبیه به روبات باشد.
- پژواک کلام :
برخی از کودکان، زبانی را که می شنوند تکرار یا تقلید می کنند.
- مهارتهای مکالمه ای ناکارآمد :
همانگونه که بین راه رفتن و رقصیدن تفاوت وجود دارد، مهارتهای مکالمه ای نیز متفاوت از صحبت کردن میباشد. مکالمه با دیگران نیازمند توانایی رعایت نوبت و قضاوت در مورد تغییر مداوم شرایط می باشد.
- تشخیص و اصلاح فروپاشی های ارتباطی :
کودکان حین تلاش به برقراری ارتباط، ممکن است از عدم درک مخاطب خود آگاه نباشند و از این رو ندانند که از چه راهکارهای دیگری برای بیان مقصود خود استفاده کنند.
مشکلات ارتباطی چگونه بر رفتار تاثیر میگذارد؟
رفتار و ارتباط رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. می بایست به خاطر داشت که نحوه ی ارتباط در این کودکان متفاوت خواهد بود. درک و نحوه ی تلاش آنها برای برقراری ارتباط ممکن است متفاوت از همسالان عادی باشد.
موقعیت های رفتاری مشکل ساز اغلب به این دلیل اتفاق می افتند که :
۱- کودکان از درک موقعیت عاجزند :
کودکان در درک پیام و نشانه های اجتماعی و نیز در درک و تفسیر ارتباط با دیگران مشکل دارند. همچنین آنها توانایی مشارکت موثر را ندارند.
۲- کودکان مشکلاتی در زمینه بیان خود دارند :
دیگران تلاش کودک را برای برقراری ارتباط درک نمی کنند و یا تفسیر درستی از گفتار، تلاش ارتباطی و رفتار کودک ندارند.
۳- کودکان نمی دانند چه کارهای دیگری انجام دهند :
کودکان کاری را میکنند که نحوه انجام آن را می دانند. بنابراین نیازمند یادگیری مهارتهای جدید و متفاوتی می باشند تا به شرکت موثر آنها در فعالیتهای روزمره زندگی کمک کند.
منبع :
برگرفته از کتاب: حل مشکلات رفتاری کودکان درخودمانده از لیندا ا.هاجدن
ترجمه: دکتر الهه محمداسماعیل، امیر رحمانی رسا
تهیه و تنظیم مطلب :
هانیه تقی زاده، کاردرمانگر مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز