کنترل رفتار در اوتیسم - قسمت سوم (پایانی)
1) انتظار کشیدن :
کودکان مبتلا به اوتیسم اغلب مفهوم انتظار و منتظر ماندن را درک نمی کنند. این موضوع می تواند در وضعیتهای مختلف برای فرزندتان مشکل ایجاد کند.
شرایطی مانند :
• رفتن به دکتر و دندانپزشک و نشستن در سالن انتظار
• در صف ماندن و انتظار کشیدن در بانک و داروخانه و سوپر مارکت
• منتظر ماندن در ماشین پشت چراغ قرمز و یا در ترافیک
اگر فرزندتان معنی و مفهوم «تمام شدن» را می داند، توصیه میکنیم که از یک تایمر قابل تنظیم استفاده کنید. در غیر این صورت سعی کنید اسباب بازی و یا کتاب انتظار را به فرزندتان معرفی کنید. کتاب یا اسباب بازی ای که تنها در زمان انتظار کشیدن به فرزندتان ارائه میکنید و پس از اتمام زمان انتظار آن را بلافاصله از فرزندتان دور می کنید.
2) بیرون رفتن :
برای اغلب کودکان کم سن مبتلا به اوتیسم، بیرون رفتن برای انجام فعالیت های مختلف کاری مشکل بوده و والدین در ارتباط با انجام فعالیت های خارج از خانه با چالش روبه رو هستند.
فعالیت هایی مانند :
• رفتن به آرایشگاه
• خرید
• دکتر
نخست والدین این کودکان باید خود را جای فرزندشان گذاشته در ارتباط با معنی هر کدام از این فعالیتها برای فرزندشان، قدری فکر کنند. تصور کنید که تمام کردن یک کار و آغاز کاری دیگر و یا رفتن از جایی به جای دیگر بدون آگاه بودن از دلیل این تغییرات، چه احساسی در شما ایجاد میکند. هرچند تعدادی از کودکان قادر به مقابله با این شرایط هستند، تعداد دیگری از آن ها نمیدانند که چرا باید چنین تغییراتی در فعالیت های آنان انجام شود و اصلاً نمی دانند که چه اتفاقی دارد روی میدهد. در چنین زمانی است که مقاومت در برابر تغییر، قشقرق و سایر مشکلات رفتاری مشاهده میشود. فرزند شما این شرایط را چگونه درک میکند؟ و چه احساسی درباره ی آن ها دارد؟ ممکن است در برابر تغییرات ناشناخته و پیش بینی نشده احساس ترس کند. ممکن است تغییرات ناگهانی در سیستم احساسی اش رانتواند تحمل کند؛ مثلا تغییر ناگهانی نور، میزان سر و صدا و محرک های مختلف محیطی مانند بو و لمس برایش دشوار باشد. باید به او کمک شود تا این شرایط و تفاوت های موجود را درک کند. برای این کار میتوانید از فعالیت های زیر استفاده کنید :
• به فرزندتان از قبل اطلاع دهید که میخواهید به «جایی » بروید. اگر نمیخواهید دقیقا به او بگویید که به کجا میروید، او را برای ایجاد یک تغییر در فعالیتهایش آماده کنید .
• برای آماده شدن فرزندتان اطلاعات لازم را به وی بدهید. به او نشان دهید که بعدا چه اتفاقی خواهد افتاد. برای این کار مناسب ترین شیوه، ارائه ی یک شیء و یا برنامه ی عینی است تا بتواند آن را با خود حمل کند. مثلا شیء که نشان دهنده محلی است که قرار است به آن جا بروید، یا یک برنامه ی کوچک دارای تصویر، لیست خرید و یا هر چیز عینی و مشخص دیگر .
• اجازه دهید فرزندتان از این مساله اطمینان حاصل کند که مجددا به خانه برمیگردد. برنامه ی «اول و بعداً » می تواند در این زمینه بسیار مفید باشد. می توانید در برنامه ی تصویری فرزندتان بعد از تصویر محل مورد نظر، تصویر خانه را قرار دهید تا فرزندتان بداند که پس از اتمام کار، به خانه بر می گردید.
• همه آدم ها مجبور به انجام یک سری کار و فعالیت هستند که از انجام آ نها چندان راضی و خوشحال نمی باشند؛ اما در نظر گرفتن فعالیت های سرگرم
کننده و مورد علاقه و موکول کردن آن ها به بعد از انجام فعالیت اجباری، می تواند به تحمل شرایط کمک کند. برای اینکه فرزندتان با شما بیرون بیاید دلیل مناسب و خوبی برای او فراهم کنید. کودکتان را تشویق کنید تا به برنامه اش نگاه کند. آن گاه شما به برنامه اشاره کنید و به او بگویید که اول به کدام مکان و پس از آن به کدام مکان دیگر می روید. به یاد داشته باشید که فعالیت خوشایند را در مرحله ی دوم قرار دهید و انجام آن را به انجام کار اول مشروط کنید ( مثلا رفتن به خانه ی مادربزرگ را که مورد علاقه ی کودک است پس از رفتن به آرایشگاه که چندان دوست ندارد، قرار دهید).
نکته ی اصلی برای استفاده از حمایت های دیداری در فعالیتهای مربوط به بیرون رفتن این است که به فرزندتان کمک کنید تا درک کند که یک فعالیت چه زمانی شروع شده و چه زمانی تمام می شود. با استفاده از این روش آنان درک خواهند کرد که چه اتفاقی پیش خواهد آمد و در نتیجه این امیدواری وجود دارد که مشکلات رفتاری ناشی از عدم اطلاع پیش نیاید .
و نکته ی پایانی : هرچند در این کتابچه اطلاعات پایه ای و عمومی مورد نیاز در برابر بروز مشکلات رفتاری کودکان مبتلا به اوتیسم ارائه شده است، اما گاها شما نیازمند اطلاعات بیشتر و حتی مشاوره با یک متخصص تغییر رفتار هستید. پاسخ گویی صحیح و مناسب به رفتارهایی مانند پرخاشگری، قشقرق، آسیب رساندن به خود و هر رفتاری که احساس میکنید روبرو شدن و یا تحمل کردن آن دشوار است، بسیار ضروری است. اگر خودتان نتوانستید از عهده ی کنترل این رفتارها برآیید، حتما با یک متخصص مشورت کنید. فرد متخصص می تواند روانشناس، متخصص رفتار، پزشک کودک و یا یک والد با تجربه تر از شما باشد. در هر حال از مشاوره با کسانی که احساس میکنید بیشتر از شما در این زمینه تخصص و مهارت دارند نگران نشوید .
تهیه و تنظیم: رها شاهرخی گفتاردرمانگر مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز
منبع: کتاب کنترل رفتار در اوتیسم ویژه ی مداخلات خانواده محور تالیف دکتر علی صمدی