کنترل رفتار در اوتیسم
بخش دوم:
1) عادت های مربوط به خوابیدن:
لازم است عادات مربوط به خوابیدن نیز مانند هر رفتار دیگر به فرزندتان آموزش داده شود. این کار باعث میشود سایر افراد خانواده نیز زمان کافی و مناسبی برای استراحت داشته باشند. فعالیت های معمول مربوط به خوابیدن باید به طور روزانه رعایت شود. این کارتوسط هر فردی که مسئولیت بردن کودک به اتاق خواب و یا رختخواب را دارد باید به طور ثابت تکرار شود. فرزندتان باید یاد بگیرد تخت و یا رختخواب، محل خوابیدن است نه انجام بازی و یا کارهای دیگر. اتاق خواب یا محل خوابیدن بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم مانند سایر کودکان، با دیگر اعضای خانواده مشترک است. اگر فرزند دیگر شما در آن زمان مشغول انجام فعالیتی متفاوت باشد، باید موانع دیداری ایجاد کنید و تخت و یا رختخواب کودک را با استفاده از چیزی مانند پرده و یا جعبه های خالی کارتن از سایر بخشها جدا کنید. در هر حال توجه به نکات زیر باعث سهولت در آموزش عادات مربوط به خواب، به فرزندتان می شود:
* زمان خواب باید همواره یکسان باشد.
* فعالیت های مشخصی را برای خوابیدن انجام دهید. فعالیتها می توانند شامل موارد زیر باشند ، البته دقت داشته باشید که این موارد صرفا جنبه ی پیشنهادی دارند و لازم الاجرا نیستند:
پوشیدن پیژامه و یا لباس خواب
مسواک زدن دندان ها
رفتن به دستشویی
بوسیدن و شب به خیر گفتن
رفتن به درون رختخواب یا تخت
قصه گفتن
شما هم فعالیتهای مناسب شرایط خود را انتخاب کنید اما آنها را همواره بدون تغییر و یکسان دنبال کنید.زمانی که کل فعالیت های مربوط به خوابیدن را انجام دادید اتاق را ترک کنید. اگر فرزندتان گریه کرد و جیغ کشید تا توجه شما را به خود جلب کند تنها بگویید «شب به خیر » یا «بخواب » و اتاق را ترک کنید. سعی کنید که واکنش احتمالا منفی کودک را نادیده بگیرید. اگر میخواهید فرزندتان فعالیت های زمان خواب را به درستی رعایت کند، خودتان نیز باید این فعالیتها را به درستی رعایت کنید .
* اگر فرزندتان از رختخواب یا تخت بیرون آمد و اتاق یا محل خواب را ترک کرد باید به آرامی و با ملایمت او را مجددا به اتاق برگردانید. عصبانی نشوید. عکس اتاق خواب را به او نشان دهید و بگویید «وقت خواب ». چیز دیگری نگویید و او را به رختخواب برگردانید .
* بعضی از کودکان کار را به اینجا ختم نمیکنند. آنها ممکن است قشقرق به پا کنند و اتاق یا رختخواب را به هم بریزند. مهم ترین نکته پایبند بودن شما به اصولی است که در بالا ذکر شد. همانند سایر قشقرقها باید پیش از بهبودی و کنترل شرایط، انتظار وضعیتی دشوار را داشته باشید. اگر بخواهید رفتار کودکتان را در زمان خوابیدن تغییر دهید، باید به شیوه ی مثبتی که در نظر گرفته اید وفادار باشید.
2) رفتارهای وسواس گونه:
کودک شما مانند هر کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است دارای تعدادی رفتارتکراری و وسواسی(رفتارهایی که همواره به شکل مشخص و همانند نوعی آداب و رسوم انجام می شود) مانند چرخیدن دور خود، ردیف کردن اشیاء پشت سر هم، بالا و پایین پریدن و مشاهده ی یک فیلم به شکل تکراری باشد. اگر این رفتارها به رفتارهای مخرب وآزاردهنده ای تبدیل شوند، برای جلوگیری از گسترش آن ها توجه به نکته های زیر می تواند مفید باشد:
• از خود بپرسید:
- آیا بروز این رفتار مانعی برای یادگیری رفتارهای جدید توسط فرزند شماست؟
- آیا این رفتارها با اعمال معمول و فعالیتهای عادی خانه تداخل ایجاد میکند؟
- آیا این رفتار چیزی است که مایل به تغییر آن هستید؟
در صورتی که پاسخ به سوال های فوق مثبت باشد، به موارد زیر فکر کنید :
- محدودیت زمانی برای بروز رفتار وسواس گونه ی فرزندتان در نظر بگیرید. در این مورد واقع بین باشید، اگر فرزندتان عادت دارد یک رفتار وسواس گونه مانند بالا و پایین پریدن روی تختش را به طور مکرر و ساعت های طولانی انجام دهد، در نظرگیری محدودیت زمانی و جلوگیری از بروز آن در اولین مرحله نمی تواند عملکردی واقع بینانه باشد .
- اگر فرصتی برای درگیر شدن در انجام سایر فعالی تهای مورد علاقه ی فرزندتان ایجاد کنید، ممکن است بروز رفتار وسواس گونه تا انداز ه ای محدود شود .
- برنامه ی روزانه ی کودکتان را به دقت تنظیم کنید و تلاش کنید زمان واگذاری کودک به حال خود و فقدان برنامه که امکان انجام رفتارهای وسواس گونه و تکراری را افزایش می دهد، کاملا محدود شود.
- سعی نکنید که تمامی رفتارهای وسواس گونه ی فرد را به یکباره و یکدفعه از بین ببرید. شما باید سعی کنید انجام این رفتارها را تحت کنترل فرزندتان درآورید. او باید متوجه شود که زمانی برایش در نظر گرفته خواهد شد که در طی آن قادر خواهد بود به انجام فعالیتهای مورد نظر خود بپردازد. استفاده از برنامه ی «اول و بعداً » می تواند راه مناسبی برای این آموزش باشد .
رفتارهای وسواس گونه اغلب به این کودکان کمک میکند تا در شرایط اضطراب زا و پر فشار ایجاد شده به آرامش برسند. اگر قصد دارید رفتارهای وسواس گونه ی فرزندتان را تغییر دهید باید به او کمک کنید تا فعالیتهای معمول و قابل قبول بیشتری بیاموزد. برای انجام این کار لازم است قبل از هر چیز آرام بوده و بر خود کنترل داشته باشید.
منبع: کتاب "چگونگی کنترل رفتاری کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم ویژه ی مداخلات خانواده محور" تالیف دکتر سید علی صمدی
تهیه و تنظیم مطلب: رها شاهرخی - گفتاردرمانگر مرکز جامع اوتیسم دانشگاه علوم پزشکی تبریز