کنترل رفتار در اختلال طیف اوتیسم
بخش اول:
قشقرق: قبل از هرچیز، به دنبال کشف دلیل و علت قشقرق باشید، زیرا، قشقرق با هدف رسیدن به مقصود خاصی، صورت می گیرد و در صورت شناختن این دلیل، بهتر می توانید آن را مدیریت کنید. در کل دلیل قشقرق به سه دسته ی زیر تقسیم می شود :
1) فرزند شما در حال نشان دادن واکنش خود نسبت به چیزی است که آن را دوست ندارد.
2) فرزند شما نشان می دهد که او نتوانسته خواسته و یا انتظار شما از او را درک کند.
3) فرزند شما می خواهد به شما نشان دهد که چیزی را می خواهد و برای کسب و رسیدن به آن چیز اصرار می کند.
وقتی متوجه شدید که فرزندتان خواسته اش را با استفاده از قشقرق به شما نشان می دهد، باید درباره نحوه برخورد با آن، کاری انجام دهید. سعی کنید بدون استفاده از کلام و یا استفاده بسیار اندکی از آن، به فرزندتان بفهمانید که باید چه رفتاری را جایگزین قشقرق کند. از شیوه برقراری ارتباط با استفاده از تصویر کمک بگیرید. حتی می توانید از اشیاء، نقاشی های ساده ای که خودتان تهیه کرده اید، عکس واقعی و یا چیزی که به طور عینی نشان دهنده موضوع مورد نظرتان باشد نیز استفاده کنید. این کار باعث کم شدن میزان سردرگمی فرزندتان و درک خواسته ها و انتظارات شما از او می شود. مثلا متوجه می شود که کجا میرود، باید چه کار کند و چه حق انتخاب هایی دارد. به فرزندتان کمک کنید درک کند: «نه یعنی نه.»
زمانی که فرزندتان در اوج حالت داد و بیداد کردن و قشقرق است، صحبت کردن و یا برخورد و برقراری ارتباط و توضیح اتفاق سودی ندارد؛ زیرا که وی متوجه موضوع نیست. سعی کنید دور شدن از چنین فضایی را تمرین کنید. با قاطعیت از کلمه ی «نه » استفاده کنید. در چنین حالتی سعی نکنید کلمات و جملات مختلف را به کار ببرید. کلام را به حداقل برسانید و سعی کنید ادامه ی کار را به محیطی آرام تر و قابل کنترل تر ببرید. درست است که انجام این کار در محیط های شلوغ و پرسروصدا به سادگی ممکن نیست، ولی تحقیقات نشان داده است در صورت انجام کنترل رفتار در خانه، این رفتار در این محیط ها به ندرت یا با شدت کمتری اتفاق می افتند. در هر صورت، این روش باید در خانه یا یک محیط قابل کنترل انجام گیرد.
هیچ پاسخ جادویی و یکباره ای برای رفع مشکل قشقرق کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد، اما داده های موجود نشان می دهد که اگر اتفاقات در حال وقوع در محیط اطراف کودک مبتلا به اختلال اوتیسم، از قبل برای وی توضیح داده و فهمانده شود، آنها به راحتی حتی از عهده ی دشواری ها و تغییرات موجود در محیط های شلوغ و پرسر و صدا نیز برمی آیند بنابراین این توضیحات، بخصوص از طریق شیوه ی دیداری، می توانند بسیار مفید واقع شوند و از قشقرق جلوگیری کنند. سایر روش های پیشگیری از قشقرق به شرح زیر هستند :
1) از بردن فرزندتان به مکانهای شلوغ و پر سر و صدا خودداری کنید.
2) اگر میخواهید فرزندتان در فعالیت های روزمره و معمول و تکراری اجتماعی مانند خرید کردن، نقشی داشته باشد، سعی کنید روزهایی را برای خرید و همراهی فرزندتان در نظر گیرید که فروشگاه خیلی شلوغ نیست (مثلا روزهای وسط هفته) سعی کنید شخصی را برای کمک با خود به همراه داشته باشید).
3) سعی کنید با استفاده از جدول ها و راهنماهای تصویری کوچک به فرزندتان کمک کنید تا برنامه ی در نظر گرفته شده را به شکل مرحله به مرحله درک کند.
4) سعی کنید با استفاده از این جدولها و یا برنامه ی «اول و بعداً» زمان حضور در مکانهای مورد علاقه وی را برایش توضیح دهید. گاهی ممکن است حضور در این مکانها در برنامه شما نباشد. بنابراین استفاده از راهنماهای تصویری این موضوع را به روشنی برای فرزندتان مشخص خواهد کرد.
5) «نه گفتن » را تمرین کنید و سعی کنید در زمان های مناسب از آن استفاده کنید. سعی کنید «نه گفتن » را در زمان و مکانی ارایه کنید که او به خوبی معنی آن را درک کند و بداند که «نه یعنی نه ». بنابراین به یاد داشته باشید زمانی از این کلمه استفاده کنید که بر محیط و شرایط کنترل دارید و این کار باعث جبهه گیری فرزندتان بر علیه شما و دشوارتر کردن شرایط نمی شود.
6) خانه بهترین مکانی است که هم شما و هم فرزندتان می توانید در آن یاد بگیرید که توجه به قشقرق امر مثبتی نیست و باعث نمی شود فرزندتان به خواسته هایش برسد. در مکان های دیگری غیر از خانه شرایط به گونه ای خواهد بود که شما چاره ای جز پذیرش خواسته ی فرزندتان نداشته باشید. در زمان قشقر فرزندتان در خانه سعی کنید نگاهتان را به سمت دیگری برگردانید و در صورت امکان توجهی به وی ننمایید.
اگر رفتار کودک به گونه ای است که نمی توان به آن کم توجهی کرد، توصیه این است که وی را تا زمانی که آرام شود به محیط امنی ببرید. در برابر رفتارهایی مانند سر بر زمین کوبیدن، استفاده از کلاه های سبکی مانند کلاه دوچرخه سواری و اسکیت که زیر چانه ی کودک محکم می شود نیز توصیه میشود. اغلب این رفتارهای جلب توجه کننده در زمان بروز و پیش از کنترل در ابتدا به سمت شدت گرفتن و بدتر شدن می روند. سعی کنید حتی اگر خسته و عصبی هم شده اید در برابر این عمل کوتاه نیایید؛ زیرا که نتیجه ی نهایی اینکار بدتر شدن شرایط و شدت بخشیدن به رفتاری است که شما در برابر آن کوتاه آمده اید.
7) سعی کنید شرایط پیش آمده را از نگاه فرزندتان بررسی و تحلیل کنید. چه چیزی ممکن است سبب مشکل شده باشد؟ آیا چیزی وجود دارد که بتوانید آن را تغییر دهید و یا از بروز آن جلوگیری کنید؟
منبع: برگرفته از کتاب "چگونگی کنترل رفتاری کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم ویژه ی مداخلات خانواده محور"
تالیف دکتر سید علی صمدی
تهیه مطلب: رها شاهرخی - گفتاردرمانگر مرکز جامع اوتیسم بیمارستان رازی - دانشگاه علوم پزشکی تبریز